नेपालमा स्तनपानको अवधारणा सँगै सुझाव
सामान्यतया बच्चा जन्मेको १ घण्टा भित्र स्तनपान गराइसक्नु पर्ने हुन्छ। आमाको पहिलो दूध (कलस्ट्रम) जसलाई नेपालीमा बिगौती दूध भनिन्छ।कतिपय अवस्थामा आमाहरूले पहिलो दूध फालेर मात्र बच्चालाई स्तनपान गराइएको पाइन्छ तर त्यो गलत धारणा हो।
पहेँलो बिगौती दूध बच्चाका लागि अमृत समान हुन्छ, जसले बच्चामा धेरै रोगहरूसँग लड्न सक्ने प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँदछ । जन्मेपछि स्तनपान गर्न पाउनु शिशुको नैसर्गिक अधिकार हो ।
विस्व स्वास्थ्य संगठनले शिशु जन्मेको एक घण्टा भित्र पहिलो स्तनपान गराउने , बच्चा जन्मे देखि ६ महिना सम्म आमाको दुध मात्र चुसाउने, बच्चा ६ महिना पुरा भइसकेपछि आमाको दुध संगै थप खाना उपलब्ध गराउने र स्तनपान गराउँदा एक पटक मा एउटा स्तन मात्र चुसाउन को साथै कम्तीमा पनि १५ मिनेट सम्म स्तनपान गराउन पर्ने उदेश्यका साथ प्रत्येक वर्षको अगस्ट १ देखि ७ सम्ममा स्तनपान सप्ताह मनाउँदै आएको छ।
यस वर्षको स्तनपान सप्ताहको नारा “स्तनपान, जीवनको जग हो” रहेको छ। विश्व स्तनपान सप्ताह हरेक बर्ष १ देखि 7 अगस्त सम्म स्तनपान को प्रोत्साहन र विश्व भर मा शिशुहरुको स्वास्थ्य मा सुधार को लागी मनाईन्छ।
मेरो विचारमा नेपालमा मात्र नभई विश्वका सबै भागहरु, शहरहरु, र गाउँहरुमा, जुन बच्चालाई स्तनपान गराउन लाज मानिन्छ। यो लाजमा कुनै विजय छैन । स्तनपान गराउँदा घर बाहिर बच्चाको हेरचाह गर्न हास्यास्पद मानिन्छ। हामीहरूलाई यो कुरा थाहा छैन कि जुन कुराले गर्दा हुर्के, बढेको ज्यान पाखुरा लागेको। मानव जीवनको पहिलो भोजन नै पहिलो दिनको स्तनपान हो।
कार्यालय समय वा अन्य कुनै कारणले एक महिलाले आफ्नो बच्चालाई स्तनपान गराउन नसक्ने र अन्य स्रोत वा पौष्टिक खाना वा सूत्र बाट दूध खुवाउनु पर्छ यस्तो अवस्थामा आमाहरुलाई समाजमा धेरै लाज लाग्छ।
जबकि हाम्रो देशमा सडकको छेउमा पिसाब गर्नको लागी सामान्य मानिन्छ । स्तनपान समाजको यो सताब्दीको लागी धेरै निजी र गोप्य विषय बनाएको छ। यो गोप्य छैन किनकि बच्चा हुर्काउनु अपराध होइन र आमाको रूपमा बच्चाको हेरचाह गर्वको कुरा हो।
यस्तै विभिन्न विचारहरु र दुष्ट अभ्यासहरु को कारण, मातृत्व को समय अजीब र असहज हुँदै गइरहेको छ। यसको कर्तव्य आमाहरुको लागी मातृत्वको समयमा सामान्य जीवन जीउनको लागी सजिलो बनाउनको लागी महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
यसको मतलब यो हैन कि आमाहरु आफ्नो स्तन देखाएर सार्वजनिक मा हिड्नु पर्छ, तर धेरै सार्वजनिक स्थानहरु जस्तै एयरपोर्ट, बस स्ट्यान्ड, र धेरै प्रसिद्ध अन्तर्राष्ट्रिय रेस्टुरेन्ट, शपिंग मल्ल सुरक्षित, शान्त, र स्तनपान को लागी सफा ठाउँहरु छैन।
यसको सहज र सुबिधाको लागि सरकारको पनि ध्यानाकर्षण गराउन जरुरी देखिन्छ। कयौं बच्चाहरूले आमाको व्यस्तता सँगै लाज, सरम र शरीरको बनावट बिग्रिने भन्ने भ्रम को कारण पूर्ण स्तनपानमा बाधा भएको पाइन्छ।
हाम्रो समाज कति संवेदनशील छ जब स्वास्थ्य विज्ञान र पोषण विशेषज्ञहरु कम्तीमा पहिलो दुई बर्ष को लागी स्तनपान को बारे मा कुरा गरीरहेका छन् तर त्यहाँ यो गलत धारणा छ कि स्तनपानले सुन्दरतालाई असर गर्छ र त्यस्ता आमाहरु छन् जो आफ्ना बच्चाहरुलाई स्तनपान गराउँदैनन्।
स्तनपानलाई सामान्य बनाउनको लागी र सामाजिक रूप बाट यसको महत्व लाई स्वीकार गर्नको लागी स्तनपानकाे अवधारणा लाई बढाउन जरुरी देखिन्छ।
रेणु सिंह स्वामिकर्तीक गाउँपालिका- ५, बाजुरा हाल कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान जुम्ला बि.एम.एस् तेस्रोे वर्षमा अध्यनरत !