भू-स्वर्ग धार्मिक एवम् पर्यटकीय क्षेत्र बुढिनन्दा 

 

बुढिनन्दा मन्दिरका बारेमा अनुसन्धान गर्न सहयोग पुग्ने शिलालेख, ताम्रपत्र जस्ता प्रमाणहरु कुनै फेला पर्न सकेका छैनन् । तर गाउँघरमा विभिन्न किंवदन्ती प्रचलित छन्। सतिदेवीको देब्रे हातको बुढिऔँला पतन भएको हुनाले बुढिनन्दा नाम रहन गएका हो भनिन्छ ।

 

अर्को कथनानुसार  ‘सतिदेवी र नौ दूर्गा देवीको अवतार हुनुभन्दा अगाडी नै बुढिनन्दाको जन्म भएको मानिन्छ।नौ दूर्गा भवानी मध्ये सबैभन्दा जेठी बहिनी बुढीनन्दा हुन्, उहाँले आजीवन विहे गर्नु भएन’ र सेतो वस्तु प्रिय छ, झकिझकाउ मन पर्दैन भन्ने कुरा पनि छ।

 

त्यस्तै महादेवले  सतिदेवीको लाश बोकेर पृथ्वीको परिक्रमा गर्दैगर्दा सतीदेवीको नासिका पतन पश्चात् सुनन्दा र बुढीनन्दा भगवतीको उत्पत्ति भई शक्तिपीठका रूपमा परिणत भएको हो भन्ने भनाइ पनि छ।

 

पहिले बाजुराकै जुगाडामा थिइन् त्यहाँ पूजाआजाको व्यवस्था नभए पछि कोल्टी स्थित ‘चौकी लेक’ मा आएर बसिन् । त्यहाँ रहँदा दिनहुँ बिहानै ‘भुलेना’ गाउँबाट कुखुराको डाको सुनिने हुँदा त्यहाँ बस्न पनि उचित नलागेर लङ्कारी दहमा नुहाएर मृगको रूपमा अहिलेको स्थानमा रहन पुगिन्’ भन्ने किंवदन्ती पनि छ।

 

यसरी गाउँघरमा बुढिनन्दाका बारेमा थरीथरीका कथन सुन्नमा आउँछन्। सबैभन्दा प्रचलित र सोही अनुसार पूजाआजा हुँदै आएको एउटा किंवदन्ती कथा यसप्रकार छ: परापूर्वकालमा हाल बुढिनन्दा नगरपालिकाको ‘नुरी गाउँ मोटेढुङ्गामा दान्याँ बम र पल्लान्याँ बम (हाल बमका सन्तान बोहरा लेख्दछन्) दुई दाजुभाई घर बनाई बसेका थिए । एकदिन दाजुभाइ ऐणा अर्थात सिकार खेल्न गएका रहेछन् । घरमा गृहिणीले बिस्कुन सुकाइछन् ।

 

  सुकाएको बिस्कुन एक सुन्दर मृग आएर खाइदिएछ । गृहिणीले मृगलाई जति पटक धपाएपनि फेरिफेरी बिस्कुन खान आइहाल्दो रहेछ । यसरी गृहिणीलाई त्यो मृगले दिनभर दुःख दिएछ । बेलुका सिकारबाट दाजुभाइ घर आएपछि गृहिणीले दिनको कुरा बेलिविस्तार  गरिन् । त्यसो भए मृग भोलि पनि बिस्कुन खान आउँछ त्यसैलाई सिकार गर्नुपर्‍यो भन्ने सल्लाह गरेछन् ।

 

भोलिपल्ट घाम उदाएपछि आँगनमा बिस्कुन डासेर आफू घरभित्रै लुकेर बसेछन् । अघिल्लो दिन झैँ मृग आएर बिस्कुन खान थालेपछि मृगलाई मार्ने ध्ययले वाण हानेछन्, तर वाण मृगलाई लागेन छ र मृग उफ्रिएर भागेछ । त्यसपछि त्यो मृगलाई दुबै दाजुभाइले लखेट्दै लखेट्दै लगेछन् । सिकार गर्ने उद्देश्यले मृगको पछिपछि लागेर जाँदा साँझ पर्दै गयो तर मृग मार्न सकिएन छ ।

 

मृगलाई लखेट्दै गएका ठाउँ चुनढुङ्गा, मुसेपानी, लादे, खर्स्याडी हुँदै साँझपर्ने बेला घाँसैघाँस उम्रेको एक अजङ्गको ढुङ्गामूनि मृग लुक्न पुगेछ । जसलाइ अहिले छाप्रे भँडार भनिन्छ । अँध्यारो भएको र घर फर्किन समय नभएकोले दाजुभाइ त्यसै ढुङ्गाको गुफामा बास बसेछन् । भोलिपल्ट उज्यालो भएपछि घर फर्किनै लाग्दा अलप भएको मृग फेरि देखापरेछ । मृग देखिएपछि वाण हानेछन् तर लागेनछ ।

 

मृग उफ्रिउफ्रि माथी हिमालतिर भाग्दो रहेछ । न मृग मार्न सकिन्थ्यो न त्यसलाई छोडेर घर फर्कनै सकिन्थ्यो । यसरी मृग लखेट्दा लखेट्दै लाैरी विनाइक, सातपाखे, हुँदै गाइगोठ पुगेपछि एकत्यहाँ एक साधु देखापरेछन् । ति साधुले यो ठाउँ भगवतीसँग वरदान माग्ने ठाउँ हो तिमीहरू पनि आफ्नो इच्छानुसारको वर माग भनेछन्, र साधु अलप भएछन् । दाजुभाइले एक दुधालु भैंसीको वर मागेछन् । साधु अलप भएकै ठाउँबाट कस्तुरी पुनः उफ्रदै अगाडि बढेछ ।

 

दाजुभाइलाई साधु अलप भएको कुरातिर ध्यानै गएनछ । मृग देखेपछि लखेट्दै चरीदह पुगेछन् । जुन बाटो भएर मृगलाई लखेट्दै गएका थिए सोही बीच बीचमा ढुङ्गा पनि गाड्दै गए । ढुङ्गा गाडेका अहिले पनि देखिन्छन् । जसले गर्दा आफू फर्किदा बाटो नहराओस् भन्ने उद्देश्यले । त्यसपछि धाैली बगरको किनारै किनार मृगलाई लखेट्दै लखेट्दै जाँदा धाैली भँडार (धन भण्डार) को ठूलो ढुङ्गामा रहेको प्वालभित्र मृग अलप भएछ । तर मृग अलप भएकै ठाउँमा एक झारल मृग देखापरेछ त्यसलाई बाण हानी मारेछन् र ओडारमै सुतेछन् ।

 

त्यत्रो ठूलो पाटनको ओडारमा दुई भाई मात्र हुँदा डर लागेपछि पालैपालो सुत्ने सल्लाह गरेछन् । दाजु सुतेपछि भाइ पल्लाने बोहोरा जागा बसेका बेला लामा भेषधारी एउटा मानिस आएर तिमीहरुले मेरो अगुवा मृगलाई मारिदियौ । म ब्यूँताएर लैजान्छु तिमीलाइ दिन्न भनेपछि पल्लाने बोहोराले भनेछन् ‘यति दु:ख गरेर मृगको पछि लागेर आयौं, दुई दिनदेखि खानापानी नखाई मारेको मृग दिन सक्दैनौँ भन्दा केही समय विवाद भएछ ।

 

पछी ती साधुले भनेछन् ‘म धल्पूरा नामक देउता हुँ, तिमी यो झारल मलाई देऊ त्यसको सट्टामा म तिमीलाई विष झार्ने (विष लाग्दा ठीक पार्ने ) मन्त्र सिकाइदिन्छु, मेरो मृग फिर्ता देउ’ भनेपछि पल्लानेलाई चित्त बुझेछ, र  त्यसपछि लामा भेषधारीको बाचा अनुसार आफ्ना सन्तान बाहेक (दान्या/पल्ल्यान्याँ बमका सन्तान ) अरू कसैलाई नसिकाउने शर्तमा मन्त्र सिकाइ मागेछन् । (अहिलेपनि बोहोराका सन्तान बाहेक अरूलाइ त्यो मन्त्र सिकाइएको छैन ।

 

अरूलाई त्यो मन्त्र सिकाएमा मन्त्रले काम गर्दैन भन्ने विश्वास रहदै आएको छ । ) लेकमा कसैलाइ विष लागेमा बोहोराहरूले सो मन्त्र फुकेर फालेमा निको हुने गरेका धेरै उदाहरण छन् ।) भाइ मन्त्र याद गर्दै बस्न थाले । सुतेका दान्या बोहोराले सपनामा अघिल्लो दिनदेखि लखेट्दै लेखेट्दै ल्याएको मृग, मृग नभएर मृगरूप धारण गरेर मैले तिमीहरूलाई दर्शन दिन यति गरेकी हुँ, मेरो नाम बुढीनन्दा देवी हो, अबदेखि तिमी र तिमीहरूका साखा सन्तान मेरा पुजारा हुनेछौ भने होम गर्नका लागि बाँधु गाउँ पण्डित गङ्गाराम पाध्याका सन्तान हुमारा हुनेछन् ।

 

मैले गङ्गाराम पाध्याका घरमा गुप्त रूपले आसागुर्जा (पूजासामाग्री) छोडेकी छु, त्यहाँ गएर सारा कुरा सुनाउँनु, अबदेखि तिनीहरूका दरसन्तान मेरा हुमारा हुनेछन्, जुन बाटो भएर मृग रूपमा म आएँ सोही बाटो भएर वर्षेनी प्रत्येक श्रावण शुक्ल चतुर्दशीका दिन मलाई थपना गरेको स्थानमा आई पूजाआजा, होमादि कार्य गर्नु, मेरालागि ठूलो मन्दिर नबनाउँनु, पूजाआजा गर्न आउँदा तामझाम, झकिझकाउ गरेर नआउँनु, राम रमिता, मनोरञ्जनका लागि भनेर नसम्झनु, जो दीन दुःखी, अनाथ, गरिब असहाय छन्, जसका सन्तान छैनन्, जोसँग धन,सम्पती छैन, जो दरिद्र छन्, तिनीहरुले सात्विक भावमा पूजा गर्ने गरुँन्, मनोकामना पुरा गरिदिनेछु । भोलि बिहान म मृग रूप धारण गरेर बाटो देखाउँनेछु तिमीहरू पछि लागेर आउँनु अन्तमा म जुन रूपधारण गर्नेछु सोही रूप तिमीहरूले वर्षेनी दर्शन गर्ने प्राकृतिक रूप हुनेछ भनेर देवी अन्तर्ध्यान हुनुभएछ ।

 

प्रातकाल भएपछि दाजुले आफूले देखेको सपना र भाइले मारेको मृग फिर्ता गरेको, मन्त्र सिकेको कुरा एकअर्कालाई सुनाएछन् । ( यसै सँग जोडिएको कुरा पनि गरौं । भँडारमा मृग अलप भएपछि रात पर्न लागेको थियो, दुई दिनदेखि थाकेका हुनाले दाजुभाइ भुसक्क निदाए । निदाएका बेला दुबै दाजुभाइले एउटै सपना देखे, जुन माथी लेखिएको छ । लखेट्दै ल्याएको मृग’ मृगको रुप धारण गरेकी  थाहा पाए, झल्याँस्स ब्युझिए ।

 

ब्युँझिदा दुबै दाजुभाइका अगाडी दुई ओटा पायस (खीर) का थाली राखिएका थिए । पायसका थाली भगवतिले नै राखेको हो भन्नेमा विश्वस्त भए । दुईदिन देखिका भोका हुनाले दाजुभाईले पायस खाए । ) भँडारको प्वालबाट मृग निक्लेर अगाडि बढेछ । त्यो मृगलाई दाजुभाइले दर्शन गरेछन् र मृगलाई पछ्याउँदै सुनालिस्नी, भुजाडाली हुँदै धल्पूरादह मष्टादह र माथि गएपछि ठूलो दहको किनारमा पुगेपछि मृग एउटा स्फटिकको रूप छोडर अलप भएछ।

 

दाजुभाइले त्यो स्फटिकलाई सपनामा भने अनुसार तालको छेउमा आसन निर्माण जल चढाइ पूजा गरेछन् । तत्पश्चात बर्षेनी श्रावण शुक्ल चतुर्दशीका दिन पूजाआजा गर्न  पुजाराको रूपमा नुरि गाउँका बोहरा परिवार र हुमाराका रूपमा बाँधु गाउँका गङ्गाराम पाध्या (तिमिल्सिना) का सन्तान जानैपर्ने परम्परा छ । 

 

हिन्दू पूराण अनुसार पश्चिम मूहान भइ पूर्वतिर बग्ने नदिनालाहरू अति पवित्र मानिन्छन् । बुढीनन्दा तालदेखि मुहान हुँदै बग्ने खोलाको नाम बड्डीगाण (बड्डी खोला) हो। निजारदेखि घोडाकोट खोलासँग नमिसिदासम्म बड्डिखोलाको पानी जतिसुकै वर्षा होस् या बाढी आओस्, कहिल्यै धमिलो हुँदैन ।

 

जुन कुरा पाैराणिककालदेखि नै देख्न र सुन्नमा आएको छैन । सेतो दूध झैँ बग्दै पाटनदेखि लेक वेंशी सम्मका स्थानिय गाउँ बस्तीका खेतिबारी सिञ्चन गर्दै पादुका कर्णाली नदीमा आएर मिसिन्छ । कलियूगमा पनि दैवी शक्ति छ, ईश्वर छन्, भन्ने कुरा आफैले प्रतक्ष्य अनुभव गर्न चाहानेहरुका लागि एकपटक दर्शन गर्न नपुगि नहुने ठाउँ हो बुढिनन्दा मन्दिर र निजार ताल क्षेत्र ।

 

वारिउँदाकी खेतीबेति पारिउँदाकी बिन्नी

ऐले माई बुढिनन्दा क्याऊ बरु दिन्नी ।।