तिहार आएपनि व्यापारीहरु छैनन् खुशी, बजारमा झन् झन् मन्दी

हिन्दु धर्मावलम्बीको दोस्रो ठुलो चाड दीपावली वा तिहार आउन पनि केही दिन मात्र बाँकी छ । तिहार आएपनि व्यापारीहरु खुशी देखिएका छैनन् । अधिकांश व्यापारी भन्छन्, ‘दशैँमा त व्यापार भएन ।

तिहारमा झन् के नै होला ।दशैँमा आफ्नो गाउँघर फर्किएका कतिपय अझै पनि फर्किएका छैनन् । सायद उनीहरु नफर्किन पनि सक्छन् ।

किनकि फर्किएर पनि कसरी जीविकोपार्जन धान्नु ? अहिले काठमाडौं उपत्यकाका विभिन्न स्थानमा घर खाली रहेको पाइन्छ । घरको झप्याल, ढोका वा भित्तामा घरधनीहरुले ‘कोठा खाली’, ‘सटर भाडामा’, ‘टुप्लेट’, ‘फ्ल्याट खाली’ लगायत लेखेर टाँसेको पाइन्छ । भाडा तिर्न नसकेपछि कतिपय व्यापारीले सटर छोडिरहेको पनि देखिन्छ ।

बजार झन् झन् मन्दीतर्फ मोडिएको छ । मानिसको चहलपहल ह्वात्तै घटेको छ । कोही गाउँ फर्किए त कोही विदेश पलायन भए। असोजमा दशैँ थियो ।

सो अवधिमा पनि ५३ हजारभन्दा बढी नेपाली युवा वैदेशिक रोजगारीका लागि विभिन्न देश पुगेको सरकारी तथ्यांक नै छ । कात्तिक ६ गते सुनको मूल्य प्रतितोला एक लाख ६५ हजार नौं सय पुग्यो ।

सुनको मूल्य बढेको बढ्यै छ तर सुन पसलमा किन्ने कोही छैन। बेच्नेको मात्र भीड देखिन्छ । यता, व्यापारीहरु सुन किन्दैनन् । बरु एक तोला सुन राखेर ५० हजार ऋण दिन्छन् ।

त्यो पनि मासिक ३६ प्रतिशत ब्याजदरमा । कर्जा तिर्न तीन महिनाको समय दिइन्छ । अनि सो अवधिभित्र कर्जा चुक्ता नगरे ५० हजारमा सुन पचाउँछन् ।

यस्तै, कपडा पसल, ब्युट्री पार्लर, होटल, रेस्टुरेन्टहरुमा पनि एक जना ग्राहक देखिदैँन । हार्डवेयरको व्यवसायमा पनि मन्दी आएको छ । फलाम, डण्डी, सिमेण्टीको किनबेच ठप्प भएको छ । सार्वजनिक ठाउँहरुमा मीटरब्याजमा ऋण लिने–दिनेहरु यत्तिकै भेटिन्छन् । चौतारा, पार्कमा बस्दा अधिकांशले मीटरब्याजमा ऋण मागिरहेको सुनिन्छ ।

यसरी ऋण दिँदा एक लाखकै मासिक पाँच हजारदेखि ३० हजार ब्याज लिइन्छ । पहिल्यै ब्याज काटिन्छ । कर्जा तिर्न एक महिनादेखि तीन महिनाको समय दिएको हुन्छ ।

र, सो अवधिभित्र तीन फिर्ता नगरेमा गुण्डा लगाएर उठाइन्छ । यति गर्दा पनि नसके चेक बाउन्स मुद्दामा ऋणलाई जेल हालिन्छ । अहिले अधिकांश सहकारी, लघुवित्त, फाइनान्सको बोर्ड हटाइएको पाइन्छ ।

बोर्ड राख्दा आक्रोशित पीडित बचतकर्ताले तोडफोड वा आगलागी गर्न सक्ने डरले घरधनी आफैंले बोर्ड हटाएका हुन् । उनीहरुले बोर्ड फेरि राख्न दिएका छैनन् । सहकारी, लघुवित्त, फाइनान्स ठग, चोर हुन् भनेर अहिले सबैजसोले थाहा पाएका छन् ।

यी संस्था भागिसकेका छन् । त्यो पनि करोडौं बचतकर्ताको खर्बौ रकम लिएर । यता, बैंक पनि टाट पल्टिने अवस्थामा पुगेको छ । बैंकमा समस्या देखिसक्यो ।

त्यसैले त बैंकहरु धमाधम आफ्ना शाखा कार्यालय बन्द गरिरहेका छन् । तर, यो कुरा बाहिरिन भने दिइएको छैन । केही वर्षयता घरजग्गा, गाडीमा व्यापक मन्दी छ ।

सेयरमा त जहिल्यै दलालीले चलखेल गरेर सर्वसाधारण डुबाउँदै आइरहेका छन् । अहिले मालपोत र यातायात कार्यालयमा सेवाग्राही नै भेटिदैँन । सेवाग्राहीको भीडले थेगिनसक्नु हुने यी कार्यालयमा अचेल चहलपहल नै छैन ।

घरजग्गा कारोबार गर्ने दलाली, बिचौलिा, लेखनदासहरुको उठीबास भएको छ ।घरजग्गा कारोबारमा मन्दी आउनासाथ उनीहरुलाई जीविकोपार्जन गर्न कठिनाइ भएको छ ।

अधिकांश त चिया खाने समेत पैसा नभएको बताउँछन् । गाडी र सेयरमा पनि उस्तै छ । गाडीको किनबेच ठप्प छ । सेयरमा भने दलालीहरुको चलखेल कायमै छ । अहिले भाटभटेनी, सुपरमार्केट, बिग मार्टमा आम नागरिक जान छोडेका छन् ।

एकातिर यहाँको सामान महँगो अर्कोतिर गुणस्तरहीन, कम तौल, म्याद सकिएको । यसैले पनि यी ठाउँमा सर्वसाधारण जादैँनन् । निजी संघसंस्था, होटल, रेस्टुरेन्ट, फर्म, पसल वा घरायसी काम गर्नेहरुले मासिक तीन हजारदेखि दश हजार तलबमा काम गर्छन् । बिडम्वना, उनीहरुले यँही तलब पनि वर्षौदेखि पाएका छैनन् ।

यता, घरधनीहरु चोकचोकमा डेरामा बस्ने खोज्दै हिँडेको भेटिन्छ । उनीहरु चिनजान भएका पसलहरुलाई भन्छन्, ‘कोही डेरामा बस्ने आएमा मेरो घरमा ल्याइदिनु ।

अधिकांश घरधनीहरु भाडामा बसिरहेकाले पनि भाडा नतिरेको गुनासो गर्छन् । डेराबहाल भने कि हामीलाई भाडा तिरेको बिल दिऔं कि वडा, नगरपालिकामा जऔं । नभए हामी भाडा तिर्दैनौं भन्छन् ।

घरधनीहरुले आफुहरुलाई ठगेको र राज्यलाई राजस्व छलेको कुरा भाडामा बस्नेहरुले थाहा पाए । हुन त घरधनीहरुले डेराबहाललाई ठग्नु ठगेका छन् ।

एउटा अध्याँरो सानो कोठाको मासिक भाडा पाँच हजारदेखि २० हजारसम्म असुलिन्छ । एक फ्ल्याटको ३५ हजारदेखि तीन लाख र एउटा सटरको २५ हजारदेखि १९ लाखसम्म भाडा घरधनीहरुले उठाउँदै आएका छन् ।

खाली सटर त २० देखि ५०–६० लाखमा किनबेच गरिन्छ । घरधनीहरुले डेराबहालसँग यत्रो भाडा उठाएपनि वडा कार्यालयमा भने आफ्नो घर महिनौंदेखि खाली रहेको, सित्तैमा आफन्त बसिरहेको वा सस्तो भाडामा लगाएको भनेर कर छल्दै आएका छन् ।

यद्यपि, यो कुरा डेराबहालले थाहा पाउनासाथ उनीहरु घरधनीविरुद्ध उभिएका हुन् । अर्को कुरा चर्को भाडा लिएपनि डेराबहाललाई सेवासुविधा भने केही नदिने । पानी न कपडा सुकाउने ठाउँ । पानी नदिएपनि पैसा भने दोब्बर लिने । बिजुली, फोहोर, इन्टरनेटको पनि जथाभावी पैसा असुल्ने । घरधनीहरुको अत्याचारविरुद्ध डेराबहालहरु खरो रुपमा उत्र्रिन लागेका छन् ।

बजारमा अधिकांश भन्छन्,घरधनीलाई भाडा नतिरौं । तिर्ने परे वडा, नगरपालिकामा जऔं ।अब सरकारले पनि कोठा, सटर र फ्ल्याटको भाडा निर्धारण गरिदिनु पर्यो । सँगै भाडामा बस्नेले पाउने सेवासुविधा पनि तोकिदिनुपर्यो । अहिले घरधनीहरुले भूकम्पले चर्काएका वा भत्किन लागेका घर पनि चर्को मूल्यमा भाडामा लगाएका छन् ।

त्यसैले, अब सरकारले यो रोकिदिनुपर्यो । घरको वर्गीकरण गर्नुपर्यो । साथै, चर्किएका वा भत्किन लागेका घर भाडामा लगाउन रोक लगाउनुपर्यो । डेराबहालहरु घरधनीले मागेजति पैसा तिरेर भाडामा बसेका हुन् । अनि घरधनीहरु भने जस्तो पनि घर भाडामा लगाएर उनीहरुको जीवनमाथि खेल गरिरहेका छन् ।

अब सरकारले चर्किएका, भत्किन लागेका घरहरु भाडामा लगाउने घरधनीहरुलाई कारबाही गर्नुपर्छ । कानूनमा पैसा लिएपछि बिल अनिवार्य रुपमा दिनुपर्ने व्यवस्था छ । तर, घरधनीहरु डेराबहालसँग चर्को भाडा उठाउँछन्, बिलभ नै दिदैँनन् । अनि राज्यलाई तिर्नुपर्ने दश प्रतिशत घरबहाल कर पनि तिर्दैनन् ।

पछिल्लो समय घरधनीहरुको निद्रा र भोक नै हराएको छ । एकातिर घर खाली हुदैँ गएको छ भने अर्कोतिर बसिरहेका डेराबहालले पनि भाडा तिर्दैन । अधिकांश घरधनीहरुले घर भाडामा लगाएर आएकै पैसाले जीविकोपार्जन गर्दै आएका छन्। तर, घर खाली भएपछि वा डेराबहालले भाडा नै नतिरेपछि के गर्ने ?

पैसा नदिई पसलेले सामान दिदैँन । अनि पैसा घरधनीसँग छैन। फेरि इट्टा, ढुंग, बालुवा, सिमेण्टी त खान पनि मिल्दैन । यति मात्र नभई घर बैंकको नाममा छ । बैंकको साँबा ब्याज तिर्न समेत पैसा छैन । घर बेचेर ऋण तिर्न बिक्री हुदैँन ।

चार वर्षअघि तीन करोडमा बिक्री हुने घर अहिले त्यसको आधा मूल्यमा समेत बिक्दैँन । जसका कारण घरधनीहरु तनावमा छन् । उता, घरधनीले किस्ता तिर्न नसक्दा यसको असर बैंकमा पनि परेको छ । बैंकको लगानी घरजग्गा, गाडी र सेयरमा छ भनेर सबैलाई थाहा छ ।

फेरि यँही क्षेत्रमा मन्दी छ । यसैले, सहकारीजस्तै अब बैंक पनि छिट्टै डुब्ने देखिएको छ । सरकार अझै पनि अर्थतन्त्र र बैंक ठिकठाक छ भनेर ढाँटिरहन्छ कि सत्य कुरा बताएर सर्वसाधारणलाई डुब्नबाट जोगाउँछ ? अब यो हेर्न बाँकी छ।