यस्ता छन् होलीसँग जोडिएका विश्वास

काठमाडौं । आज राति होलिका दहन हुने छिन । यसका लागि ५ः३० घन्टाको मात्र एक मुहूर्त छ । वास्तवमा यस वर्ष पूर्णिमा दुई दिनसम्म रहनेछ।

जुन आज साँझ ४:१८ बजे सुरु हुनेछ र भाद्रदोष पनि साथमा हुनेछ । तर राति १२ः४० बजेबाट होली पर्व मनाउने शुभ समय हुनेछ ।

यसअघि यो सन् १९९४ मा भएको थियो । यता, धुरेँदी अर्थात् रङसहितको होली पर्व २३ गते नेपालका तराई र भारत लगायतका देशमा मनाइँदैछ।

बृहस्पति र शनि आ-आफ्नो राशिमा छन् भने शुक्र उच्च स्थानमा छ। यससँगै केदार, हंस, मालव्य, चतुष्चक्र र महाभाग्य नामका पाँच ठूला योगहरू बनिरहेका छन्।

ताराहरूको यस्तो दुर्लभ संयोजन विगत ७०० वर्षमा बनेको थिएन। यस संयोगमा हुने होलिका दहन शुभ रहनेछ ।

होली पुजन र दहन मुहूर्तबारे रामनारायण द्विवेदीले प्रदोषकालमा अर्थात् भाद्रमा सूर्यास्तपछिको साढे दुई घण्टामा पूजा गर्न सकिने तर भाद्रदोष सकिएपछि होलिका दहन गर्नुपर्ने छन।

त्यसैले होली पूजाको शुभ समय साँझ ६:२४ देखि ६:४८ सम्म रहेको छ। यो गोधूलिको समय हुनेछ। होलिका दहनको शुभ समय बिहान १२:४० देखि ५ः५६ सम्म रहनेछ।

होलीको दिन कसरी पूजा गर्ने भन्ने बारेमा केन्द्रीय संस्कृत विश्वविद्यालय, तिरुपतिका डा. कृष्णकुमार भार्गव भन्छन्, होलिका पूजा गर्नुअघि भगवान नृसिंहले प्रह्लादको ध्यान र प्रणाम गर्नुपर्छ।

चन्दन, अक्षत, फूललगायत पूजा सामग्री चढाएर अभिवादन गर्नुहोस्। यसपछि होलीको पूजा हुन्छ । पूजा गर्दा मुख पूर्व वा उत्तर दिशामा हुनुपर्छ।

आजको दिन होलिकाको पूजा गरी ७ प्रकारका घरेलु परिकार र पूजा सामग्रीले पूजा गरिन्छ। भोग पनि दिइन्छ। यसका साथै होलिका दहन हेर्नु पनि शुभ मानिन्छ । यसले मनको नकारात्मकतालाई पनि जलाएर मनको उर्जा बढाउने विश्वास गरिन्छ ।

त्रेतायुगको प्रारम्भमा, जब पृथ्वीमा मानिसहरूको रक्षाको लागि पहिलो यज्ञ गरिएको थियो, भगवान विष्णुले त्यसबाट अलिकति खरानी आफ्नो शिरमा लगाएर हावामा उडाउनुभयो।

यसपछि ऋषिहरूले पनि त्यसै गरे र हवनको खरानी शरीरमा लगाउनाले स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्याहरू हटेर जान्छन्।

त्यसयता यो चलन चल्दै आएको छ । टाउकोमा खरानी लगाउने कार्यलाई धुली वन्दन भनिन्छ। यसैले धुरेँदी पर्वको स्थापना भयो, जुन दिन हामी रंग गुलाल खेल्छौँ ।

वसन्त ऋतुको आगमनसँगै मौसम रमाइलो हुन्छ । यस समयमा न धेरै तातो छ न धेरै चिसो। धेरैजसो सभ्यताहरूमा, आगो र पानी समावेश भएका चाडपर्वहरूले वसन्तलाई स्वागत गर्छन्।

होली पनि वसन्तको एक रूप हो। पुराना दिनमा यस ऋतुको आगमनलाई रंग फालेर मनाइन्थ्यो । त्यसैले यसलाई वसन्तोत्सव पनि भनिन्छ।

फागुन शुक्ल पूर्णिमामा कश्यप ऋषिले अनुसूयाको गर्भबाट चन्द्रमाको जन्म भएको थियो । त्यसैले यस तिथिमा चन्द्रमाको विशेष पूजा र अर्घ्य दिने विधि पनि बताईएको छ । फाल्गुन शुक्ल पूर्णिमामा चन्द्रमाको पूजा गर्नाले रोग नाश हुन्छ । यस पर्वमा पानीमा दूध मिसाएर चन्द्रमालाई अर्घ्य दिनुपर्छ ।

फाल्गुन पूर्णिमाका दिन महालक्ष्मीले समुन्द्र मन्थनको समयमा अवतार ग्रहण गरेकी थिइन् । यही कारणले गर्दा फागुन पूर्णिमामा लक्ष्मी जयन्ती मनाइन्छ । लक्ष्मी जयन्तीको दिन धेरै शुभ मानिन्छ, यस दिन कुनै पनि काम सुरु गर्न सकिन्छ। यस दिन माता लक्ष्मीसँगै भगवान विष्णुको पनि पूजा गरिन्छ ।

पुरानो समयमा फाल्गुन पूर्णिमामा बाली पाक्ने गर्दथ्यो। त्यसपछि मनाउने गर्थे । यो परम्परा आज पनि कायम छ । विशेषगरी होलीको समयमा गहुँको बाली पाक्छ ।

यो बाली पाकेको खुसीमा होली मनाउने चलन छ । त्यसैले कृषकहरूले नयाँ बालीको केही अंश होलीमा अर्पण गरेर मनाउँछन् । आगोबाट मात्र भगवानसम्म पुग्ने भएकाले होलीको आगोमा राखिन्छ। यज्ञजस्तै मानिन्छ ।